अंदू आशाढ म्हयनो सोंपचे आदींच पावस एकशे धा इंच जावन गेलो. लागीं लागीं वर्साचो वट्ट पावस झडून गेलो. आतां मुखार श्रावण आसा, भाद्रपदांतली चवथ येवपाची आसा, म्हाळ म्हयनो, नवरात्रां, दसरो, कोजागरी, सगळें एके हारीन येतले. तेन्ना पावस शेनतलो काय शेणटलो हाचो हुस्को आतांच दिसूंक लागला. नवरात्रांनी पडपी पावस पुरुमेंताचो. नवरात्रांनी बरो पावस पडल्यार माया म्हयन्यांत उदकाचो उणाव भासना अशें जाण्टेले सांगताले. अंदू हो पुरुमेंताचो पावस झडटलो काय ना ? झडल्यार पुरो म्हण मागूया.

अंदू इतलो पावस झडलो खरो पुण त्या मानान न्हंयेक हुंवार आयलो ना. आमच्या गावांत असो हरंधारींनी पावस झडलो जाल्यार रोखडोच हुंवार येतालो. न्हंय आपली मर्यादा हुंपून पांचशें मेत्र लांब शेतांभाटां बुडयत गावांत येताली. हुंवाराचे उदक गजान्तलक्ष्मीच्या देवळाच्या प्राकाराक रेवाडो घालताले. तरनाटे देवळा मुखा वयल्या मार्गाचेर पनेळ व्हलयताले. पुण सुदैवान अंदू तो प्रसंग आयलो ना. पुण पणजे सारकी शारां बुडलीं. शारांतली झाडां हुमटली. झाडामुळांत आशिल्ल्यो गाडयो, गाडयेतली मनशां झाडातळा चिड्डली. काल पयर पुण्या, मुंबय, कोल्हापूर शारांनी आकांत जालो. लोक घरांनी, बिल्डिंगांनी अडकले. पयल्या मजल्यामेरेन उदक पावले. हाचे कारण उदरगतीच्या गोड नांवाखाला आमी केल्ली अधोगती. आनी दुशण कोणाक तर पावसाक!

पावस शारांनी पडटा तसो गांवांनीय पडटा आनी जंगलांनीय पडटा. पुण गांवांनी आदल्या काळांत लोकांनी जीं घरां बांदलीं तीं हुंवाराचो, वादळाचो अभ्यास करुन बांदली. तेन्ना अशे विद्वान स्थापत्यशास्त्रज्ञ नाशिल्ले. इंजिनियर नाशिल्ले आनी सल्लागारुय नासले. पुण अणभवांची खाण आसली. आमच्या गावांत न्हंयचे देगेर आसात तीं घरां, देवळां, नाल्लांची लॉजां मुजरत येवन पळयात. केदेय हुंवार पचोवपाची ताकद ह्या बांदकामांच्या वणटींनी तुमकां पळोवंक मेळटलीं. इतलीं वर्सां ह्या इमारतींनी पावस आंगार घेतलो ना ?

पुण पणजेसारक्या शारांनी आमी कितें पळयतात ? पंचवीस वर्सां जाता म्हणसर हांका बिल्डींगांचे स्ट्रक्चरल ऑडिट करचे पडटा. तीस वर्सां भितर कला अकादमी खांकनवाळ जाता. करोडो रुपया मोडून बांदतात ते नवे रस्ते आनी पूल बांदता बांदता कोंसळटात. आनी मागीर आमी पावसाक दुशण दितात. पावस मनमौजी. पावसाक तुमी खेपूं नाकात.

पावसाक झडपाखातीर

खंयचे फायलीर

कोणाची सही जायसर

रावपाची गरज ना

आपल्याच मनशाचेर

फावोर करपाक

थाराविक जाग्यार

झडपाचीय

ताचेर सक्ती ना

पावसाखातीर

थारायल्लो कोटा ना

घसघश्यांनी झडून

हुंवार आयलो

म्हणून ताका

मेमो दिवंक मेळचो ना

पावस जेन्ना जाय तेन्ना

जाय ताच्या आंगणांत झडटलो

जाय जाल्यार झडटलो

घडये झडचोय ना

म्हज्या भुरगेपणांत पावस सगळ्यांकूच जाय आसलो. पावस येवंचे आदीं ताच्या येवकाराक बेबे, बेबकां पयलींच आड्डून आड्डून वातावरण तयार करतालीं. भिरमुट्यो मळबांत घिट्टयो घालताल्यो. पावसांत येवपी जीव आनी पांखरां जळट्या दिव्याचेर घालून घेताली. गायंडोळ, गोगलगाय, गोठाल्ली, वागोणी तरेकवार जीव येताले. कांय जीव चावताले.

गोठाल्ली न्हिदेन कानांत वचत म्हणून आमी थार्‍याक भिताले. वागोणी चावल्यार तर आनी विचारुच नाका. भय दिसतालो पुण हे जीव आमचे संवकळीचे जाल्ले. गिमान आंगणांत सांवळी येवंची म्हण मल्लांचो माटोव घालताले. पयल्याच पावसांत तीं मल्लां भिजून माटवावयल्यान अशीं सकयल लोंबतालीं. तिनसांजे गुपाट काळखांत मळबांत वीज लकलकता ती पळोवपाक मजा येताली. गावांत लायट नासली आसल्यारुय पावस पडटकूच वताली ती आठ आठ दिस येनासली. कोणाक कांयच दिसनासले.

मागीर काळखांत काजुले येताले. पिकीपिकी करु भोंकाकडे लायट पेटयत केन्ना वण्टीर तर केन्ना पांख्यार अशें करीत केन्नाय आमच्या हातारुय भोंवताले. मज्जा येताली. लायट ना. टि. व्हि. ना, मोबायल ना. तरी मज्जा. काळोख गुपाट आसलेल्यान अभ्यासूय ना. सगळी मजाच मजा. मागीर आमी भायर व्हारांदार बसून भेंड्यांनी खेळटाले. पणसाची भिकणां उकडून खाताले. चड भिकणां खाता तो चड पाद मारतालो. मागीर आमी कोणे पाद माल्लो तें सोदून काडपा खातीर आमी खेळ खेऴटाले. “आदा पादा कोण पादा, रावोळीचा घोडा पादा, ढुम ढुस्स् कदेल फुस्स्, फुसक्या पादर्‍या पादलोय तूंच ” जाचेर तूंच येता तो सुट्टालो. आनी निमणो उरतालो ताचेर येताले बोगलांट. पावसाच्या दिसांनी शाळेंत वचपाक मजा येताली.

वाटेर उकान पांय मारीत अर्दे आंग भिजोवनूच आमी शाळेंत पावताले. खेळटा खेळटा एकामेकांक उदकांत वा चिखलांत धुकलून उडयताले. पायल चप्पल घालून चलतना पिचीक पिचीक करुन तकलेमेरेन चिखोल उसळटालो. केन्नाय शेताच्या मेरे वयल्यान चलतना मेर फुटून सकयल शेताच्या कुंडग्यातूय पडटाले. आनी घरा येतकूच कपडे चिखलांत लोळ्ळ्या म्हणून मारुय पडटालो. पुण तरी मज्जा येताली.

आतांच्या भुरग्यांक हि मजा मेळची ना. आमी आमच्या भुरग्यांक स्कुलबशीन वा गाडयेन शाळेंत पावयतात. हजारांनी रुपयांचे बुट घेवन दितात. चिखोल, माती तांणी फक्त स्कुलाच्या लेबोरेटरीन पळोवपाची. गायंडोळ, वागोणी, बेबकां, काजुले मनशाक भियेवन बेपत्ता जाले. तांकाय पळोवपाक मुखार तिकेट काडून वच्चे पडटले. पावसाचो हांतूत कितें दोश ?

आदल्या काळांत शेतकार शेत रोवपा खातीर पावसाक तिश्टतालो. भाटकार पावसाक रेश्पेत म्हणून माया म्हयनो सोंपतकीर बद्द चवथीकडे पाडो करतालो. पावसान माडार निसरट जाता देखून मात्सो आसोर जायसर पासिंयेंस काडटालो. पुण पावसाक केन्ना दुशण दिनासलो. आतां शेतकारांनीय चडशीं शेतां रोवपाची सोडून दिल्यात. नव्या काळांत पाडेली मशीन घेवन भर पावसांत माड पाडूंक शिकल्यात. आमी बदलतात. पुण पावसान मात पयलींवरीच झडचो अशी आमी अपेक्षा करतात. हें सारके मूं ?

चुडटां, मल्लां वचून प्लास्टीक कापोती आयल्यो. गांवचो मनीस प्लास्टीक वापरुन कोयर व्हाळांत वा न्हंयेत उडय नासलो. गांवागांवांनी मातयेचे रस्ते आसले. उदक जमनींत जिरतालें. आतां वचत थंय डांबरी वा शिमिटाचे रस्ते आनी वाड्यावाड्यार शिमिटाचे पेव्हर्स. उदक जमनींत जिरतलें कशें ?

शारांनी तर विचारपाची माणसुकी ना. माती पळोवंक लेगीत मेळची ना. सगळे़ चकचकीत. आनी मागीर पावसा दिसांनी प्लास्टीक कोयर वचून तुमांनी अडकलो म्हणटकूच खळ्यो बंद. सगळें उदक मार्गार. वचत थंय चिकचिकीत. एक बरी घसघशीत दडक आयली जाल्यार पणजेचे रस्ते बुडटात. दुकांनांनी उदक वता. आनी मागीर आमी म्हणटात पावसान विटयलें.

लोककवी डॉ. मनोहरराय सरदेसाय हांची एक सुंदर चारोळी आसा.

पावस पडल्यार

म्हणटात विटयले

पावस उडल्यार

म्हणटात फटयले

खरेंच पावस म्हळ्यार पखवाज कसो. दोनूय वाटेन आवाज ताचो. कोणेय येवंचो आनी बडोवन वच्चो.

हो पावस नासल्यार आमचें कितें हें आमी केन्ना चिंतला व्हय ? पावस तेन्नाचो आनी पावस आतांचो वेगळो कसो आसतलो ? बदल्ल्यात ते आमी. आमी पयलींचे उरुंक नात. पावस मात आसा तसोच आसा. आमीच आमच्या अंतरंगात धवळून पळोवंक जाय !

By Uday Mhambro